कवि कुसुमाग्रजांचा अर्थात कवि, नाटककार साहित्यिक कै वि. वा. शिरवाडकर यांचा जन्मदिन आहे २७ फेब्रुवारी. त्यानिमित्त मराठी भाषा गौरव दिन साजरा केला जातो. २७ फेब्रुवारी २०१३ रोजी त्यानिमित्त महाराष्ट्य़्रातील ठिकठिकाणच्या ग्रंथालयात ग्रंथप्रदर्शने भरवली गेली. मालवण परिसरातील पहिले स्थळ अर्थातच नगर वाचन मंदीर.
मुळात या ग्रंथालयातले वातावरण छान आहे. नगरवाचन मंदीर हे नाव तसे सार्थच आहे. मंदिराची शुचिता आणि प्रसन्नता या वास्तूतच जाणवते. डाव्या बाजूला मध्यभागी सरस्वती आणि कुसुमाग्रजांच्या प्रतिमा मांडल्या होत्या.
बाजूलाच तबकात पुष्पमाला तयार ठेवल्या होत्या.
पुस्तके छान मांडली होती.
शरद कदम नाट्यप्रेमी. शिंदेसाहेबही नाट्यप्रेमी. काही वेळाने आणखी एक नाट्यप्रेमी श्री. प्रकाश कुशे देखील गप्पाष्टकात सामील झाले. मला नाटकात फारसा रस नाही. पण खूप रंजक माहिती मिळाली. मामा वरेरकर मालवणचे. त्यांचे मालवणातले घर देखील अजून आहे. म. वा. धोंड पण मालवणचेच. साठसत्तरच्या दशकातल्या नाट्यभारल्या काळात मालवणला अनेक नाटके झाली. त्या स्मृतीरंजनात तिघेही रमले. १९६९ साली मी मे महिन्यात मालवणला गेलो होतो. तेव्हा मी देखील नाट्यसंपदाचे अश्रूंची झाली फुले पाहिले होते. त्या रम्य स्मृतींना माझ्या मनांतच उजाळा मिळाला. प्रभाकर पणशीकर, काशिनाथ घाणेकर आणि चित्तरंजन कोल्हटकर यांच्या भूमिका अजूनही माझ्या स्मरणात आहेत.
नंतर चर्चा छबिलदासवर आणि पीडीए वर वळली. छबिलदासची नाटके मात्र मी बरीच पाहिली आहेत. आतां माझी कळी खुलली. म. वा. धोंडांवरून माधव मनोहर इत्यादींच्या आठवणी निघाल्या. दादरच्या अमर हिंद मंडळातल्या वसंत व्याख्यानमालेत धोंडांची विद्वत्ताप्रचुर, अभिनिवेशपूर्ण, जिवंत व्याख्याने नेहमीच असत. दुटांगी धोतर आणि गडद रंगाचा कोट घातलेले माधव मनोहर ओठात न पेटवलेली सिगरेट ठेवून शिवाजी पार्कच्या कट्ट्यावर तशाच प्रकारच्या वेषातल्या त्यांच्या मित्रांच्या कोंडाळ्यात बसलेले असत ते आठवले. डोळ्यांसमोरून असा स्मृतीपट सरकत असतांनाच उद्घाटक आले. दीप प्रज्वलन करून आणि सरस्वतीच्या प्रतिमेला आणि कुसुमाग्रजांच्या प्रतिमेला पुष्पमालार अर्पण करून ग्रंथप्रदर्शनाचे औपचारिक उदघाटन केले.
मुळात या ग्रंथालयातले वातावरण छान आहे. नगरवाचन मंदीर हे नाव तसे सार्थच आहे. मंदिराची शुचिता आणि प्रसन्नता या वास्तूतच जाणवते. डाव्या बाजूला मध्यभागी सरस्वती आणि कुसुमाग्रजांच्या प्रतिमा मांडल्या होत्या.
बाजूलाच तबकात पुष्पमाला तयार ठेवल्या होत्या.
पुस्तके छान मांडली होती.
प्रसन्नतेत भर पडली. सध्याच्या समाजातल्या इतर सोहळ्यात आणि या सोहळ्यात एक मोठा फरक होता. कर्णकटु संगीताचा पार्श्वगोंगाट पार अनुपस्थित. त्यामुळे बकालपणा आला नाही आणि बरे वाटले. समारंभाचे मान्यवर उद्घाटक उपाध्यक्ष दादासाहेब ऊर्फ उदय मोरे अकराला येणार होते. शिंदेसाहेबांशी जरा गप्पा मारत बसलो.
शरद कदम नाट्यप्रेमी. शिंदेसाहेबही नाट्यप्रेमी. काही वेळाने आणखी एक नाट्यप्रेमी श्री. प्रकाश कुशे देखील गप्पाष्टकात सामील झाले. मला नाटकात फारसा रस नाही. पण खूप रंजक माहिती मिळाली. मामा वरेरकर मालवणचे. त्यांचे मालवणातले घर देखील अजून आहे. म. वा. धोंड पण मालवणचेच. साठसत्तरच्या दशकातल्या नाट्यभारल्या काळात मालवणला अनेक नाटके झाली. त्या स्मृतीरंजनात तिघेही रमले. १९६९ साली मी मे महिन्यात मालवणला गेलो होतो. तेव्हा मी देखील नाट्यसंपदाचे अश्रूंची झाली फुले पाहिले होते. त्या रम्य स्मृतींना माझ्या मनांतच उजाळा मिळाला. प्रभाकर पणशीकर, काशिनाथ घाणेकर आणि चित्तरंजन कोल्हटकर यांच्या भूमिका अजूनही माझ्या स्मरणात आहेत.
नंतर चर्चा छबिलदासवर आणि पीडीए वर वळली. छबिलदासची नाटके मात्र मी बरीच पाहिली आहेत. आतां माझी कळी खुलली. म. वा. धोंडांवरून माधव मनोहर इत्यादींच्या आठवणी निघाल्या. दादरच्या अमर हिंद मंडळातल्या वसंत व्याख्यानमालेत धोंडांची विद्वत्ताप्रचुर, अभिनिवेशपूर्ण, जिवंत व्याख्याने नेहमीच असत. दुटांगी धोतर आणि गडद रंगाचा कोट घातलेले माधव मनोहर ओठात न पेटवलेली सिगरेट ठेवून शिवाजी पार्कच्या कट्ट्यावर तशाच प्रकारच्या वेषातल्या त्यांच्या मित्रांच्या कोंडाळ्यात बसलेले असत ते आठवले. डोळ्यांसमोरून असा स्मृतीपट सरकत असतांनाच उद्घाटक आले. दीप प्रज्वलन करून आणि सरस्वतीच्या प्रतिमेला आणि कुसुमाग्रजांच्या प्रतिमेला पुष्पमालार अर्पण करून ग्रंथप्रदर्शनाचे औपचारिक उदघाटन केले.
दीप प्रज्वलन करतांना मा. दादासाहेब मोरे
दीप प्रज्वलन करतांना श्री. प्रकाश कुशे
महिलांनी मग मागे का बरे राहावे?
ग्रंथसेविका दीप्ती
ग्रंथसेविका श्रीमती मसूरकर
दीप प्रज्वलन करतांना ग्रंथपाल श्री. शिंदे
मा. दादासाहेब मोरे प्रतिमेस पुष्पमाला अर्पण करतांना
आणखी काही क्षणचित्रे
मग उपस्थितांचे मान्यवरांसोबत चहापान झाले आणि एक साधासुधा, कोणताही बडेजाव, भपका नसलेला पण शिस्तबद्ध, नीटनेटका, सुसंस्कृत असा आनंददायी सोहळा संपन्न झाला.
मालवणहून आचरामार्गे देवगड रस्ता सुरू झाला की वाटेत डावीकडे बॅ. नाथ पै सेवांगणाने चालविलेले एक ग्रंथालय आहे. तेथेही ग्रंथप्रदर्शन भरले होते.
संध्याकाळी हजेरी लावली कांदळगांवच्या रामेश्वर सार्वजनिक ग्रंथालयात. आश्चर्याचा गोड धक्का बसला. जुन्या पडघाईला आलेल्या इमारतीला ग्रंथप्रेमींच्या उत्साहाने आनंदमेळा भरला होता. इथेही कर्णकटु संगीताचा उपद्रव नव्हता. आबालवृद्ध, सर्व वयोगटातील स्त्रीपुरुष, सर्व ग्रंथप्रेमींनी उपस्थिती नोंदवली होती. मसुर्‍यासारख्या आठदहा किमी. दूरवरच्या गावातून देखील ग्रंथप्रेमी आले होते. मी इवल्याशा गावातल्या या ग्रंथालयाचा अभ्यागत होतो ८४ क्रमांकाचा. कांदळगांवकरांचा विजय असो. माझ्या उत्साहाचा वारू आता वेगाने दौडायला लागला. प्रतिमाग्राहक सरसावून उगारला आणि सव्यसाची धनुर्धराच्या आवेशात सटासट कळ दाबत सुटलो.
उत्साहाने भारलेले ग्रंथालयाचे कार्यवाह श्री. पारकर
मागे उभ्या डावीकडून पहिल्या आहेत ग्रंथपाल सौ. पारकर तर सर्वात उजवीकडे आहेत उत्साहाने उपस्थित राहिलेले ग्रंथालयाचे कार्यवाह श्री. पारकर आणि त्यांच्या शेजारी उभे आहेत श्री. शरद कदम.
सर्वात डावीकडे आहेत ग्रंथसेवक श्री. महेश साळकर. एवढ्या तुटपुंज्या जागेत मांडणी उठावदार केली होती.
बाहेरच्या रणरणत्या उन्हामुळे शरद कदम यांना मुखपृष्ठावरचे शहाळे आवडले असेल कां? ऊन खरे पण शहाळे मात्र चित्रातले! बहोत बेइन्साफी है. अन्याय! अन्याय!! अन्याय!!! अन्यायाचा निषेध असो.!
- X - X - X -
